श्री शिवलिलामृत अध्याय दुसरा

महाशिवरात्रीच्या हार्दिक शुभेच्छा

आज शक्य असेल त्यांनी सेवा म्हणून शिवलिलामृतातील अध्याय २ नक्की वाचावा.

महाशिवरात्रीच्या हार्दिक शुभेच्छा

*श्रीशिवलिलामृत अध्याय दुसरा*

श्रीगणेशाय नमः । 

जेथें सर्वदा शिवस्मरण । तेथेंभुक्ति मुक्ति सर्वकल्याण । 

नाना संकटें विघ्ने दारुण । न बाधती कालत्रयीं ॥ १ ॥

संकेतें अथवा हास्येंकरुन । भलत्या मिसें घडो शिवस्मरण ।

न कळतां परिसासी लोह जाण । संघटतां सुवर्ण करी कीं ॥ २ ॥

न कळतां प्राशिलें अमृत । परी अमर करी कीं यथार्थ ।

औषधी नेणतां भक्षित । परी रोग सत्य हरी कीं ॥ ३ ॥

शुष्कतृणपर्वत अद्भुत । नेणतां बाळक अकस्मात ।

अग्निस्फुलिंग टाकीत । परी भस्म यथार्थ करी कीं ॥ ४ ॥

तैसें न कळतां घडे शिवस्मरण । परी सकळ दोषां होय दहन ।

अथवा विनोदेंकरुन । शिवस्मरण घडो कां ॥ ५ ॥

हे कां व्यर्थ हांका फोडिती । शिव शिव नामें आरडती ।

अरे कां हे उगे न राहती । हरहर गर्जती वेळोवेळां ॥ ६ ॥

शिवनामाचा करिती कोल्हाळ । माझें उठविलें कपाळ ।

शिव शिव म्हणतां वेळोवेळ । काय येतें यांच्या हाता ॥ ७ ॥

ऐसी हेळणा करी क्षणक्षणीं । परी उमावल्लभनाम ये वदनीं ।

पुत्रकन्यानामेंकरुनी । शिवस्मरण घडो कां ॥ ८ ॥

महाप्रीतीनें करितां शिवस्मरण । आदरें करितां शिवध्यान ।

शिवस्वरुप मानूनी ब्राह्मण । संतर्पण करी सदां ॥ ९ ॥

ऐसी शिवीं आवडी धरी । त्याहीमाजी आली शिवरात्री ।

उपवास जागरण करी । होय बोहरी महत्पापा ॥ १० ॥

ते दिवशीं बिल्वदळें घेऊन । यथासांग घडलें शिवार्चन ।

तरी सहस्त्रजन्मींचे पाप संपूर्ण । भस्म होऊन जाईल ॥ ११ ॥

नित्य बिल्वदळें शिवासी वाहत । त्याएवढा नाहीं पुण्यवंत ।

तो तरेल हें नवल नव्हे सत्य । त्याच्या दर्शनें बहुत तरती ॥ १२ ॥

प्रातःकाळी घेतां शिवदर्शन । यामिनीचें पाप जाय जळोन ।

पूर्वजन्मींचें दोष गहन । माध्याह्नीं दर्शन घेतां नुरती ॥ १३ ॥

सायंकाळीं शिव पाहतां सप्रेम । सप्तजन्मींचें पाप होय भस्म ।

शिवरात्रीचा महिमा परम । शेषही वर्णू शकेना ॥ १४ ॥

कपिलाषष्ठी अर्धोदय संक्रमण । महोदय गजच्छाया ग्रहण ।

इतुकेही पर्वकाळ ओंवाळून । शिवरात्रीवरुन टाकावे ॥ १५ ॥

शिवरात्री आधींचा पुण्यदिवस । त्याहीवरी पूजन जागरण विशेष ।

त्रिकाळपूजा आणि रुद्रघोष । त्याच्या पुण्यासी पार नाहीं ॥ १६ ॥

वसिष्ठ विश्र्वामित्रादि मुनीश्र्वर । सुरगण गंधर्व किन्नर ।

सिद्ध चारण विद्याधर । शिवरात्रीव्रत करिताती ॥ १७ ॥

यदर्थीं सुरस कथा बहुत । शौनकादिकां सांगे सूत ।

ती श्रोतीं ऐकावी सावचित्त । अत्यादरें करुनियां ॥ १८ ॥

तरी मासांमाजी माघमास । ज्याचा व्यास महिमा वर्णी विशेष ।

त्याहीमाजी कृष्णचतुर्दशीस । मुख्य शिवरात्री जाणिजे ॥ १९ ॥

विंध्याद्रिवासी एक व्याध । मृगपक्षीघातक परमनिषिद्ध ।

महानिर्दय हिंसक निषाद । केले अपराध बहुत तेणें ॥ २० ॥

धनुष्यबाण घेऊनि करीं । पारधीसी चालिला दुराचारी ।

पाश वागुरा कक्षेसी धरी । कवच लेत हरितवर्ण ॥ २१ ॥

करीं गोधांगुलित्राण । आणिकही हातीं शस्त्रसामुग्री घेऊन ।

काननीं जातां शिवस्थान । शोभायमान देखिलें ॥ २२ ॥

तंव तो शिवरात्रीचा दिन । यात्रा आली चहूंकडून ।

शिवमंदिर श्रृंगारुन । शोभा आणिली कैलासींची ॥ २३ ॥

शुद्धरजततगटवर्ण । देवालय झळके शोभायमान ।

गगनचुंबित ध्वज पूर्ण । रत्नजडित कळस तळपताती ॥ २४ ॥

मध्यें मणिमय शिवलिंग । भक्त पूजा करिती सांग ।

अभिषेकधारा अभंग । विप्र धरिती रुद्रघोषें ॥ २५ ॥

एक टाळ मृदंग घेऊन । सप्रेम करिती शिवकीर्तन ।

श्रोते करटाळी वाजवून । हरहर शब्दें घोष करिती ॥ २६ ॥

नाना परिमळद्रव्यसुवास । तेणें दशदिशा दुमदुमिल्या विशेष ।

लक्ष दीपांचे प्रकाश । जलजघोष घंटारव ॥ २७ ॥

शशिमुखा गर्जती भेरी । त्यांचा नाद न माये अंबरीं ।

एवं चतुर्विध वाद्यें नानापरी । भक्त वाजविती आनंदें ॥ २८ ॥

तों तेथें व्याध पातला । समोर विलोकी सर्व सोहळा । 

एक मुहूर्त उभा ठाकला । हांसत बोलिला विनोदे ॥ २९ ॥

हे मूर्ख अवघे जन । येथें द्रव्य काय व्यर्थ नासोन ।

आंत दगड बाहेरी पाषाण । देवपण येथें कैंचे ॥ ३० ॥               

उत्तम अन्न सांडून । व्यर्थ कां करिती उपोषण ।

ऐसिया चेष्टा करीत तेथून । काननाप्रती जातसे ॥ ३१ ॥

लोक नामें गर्जती वारंवार । आपणहि विनोदें म्हणें शिव हर हर ।

सहज सव्य घालूनि शिवमंदिर । घोर कांतार प्रवेशला ॥ ३२ ॥

वाचेसी लागला तोचि वेध । विनोदें बोले शिव शिव शब्द ।

नामप्रतापें दोष अगाध । झडत सर्व चालिले ॥ ३३ ॥

घोरांदर सेवितां वन । नाढळतीच जीव लघुदारुण ।

तों वरुणदिग्वधूचें सदन । वासरमणि प्रवेशला ॥ ३४ ॥

निशा प्रवर्तली सबळ । कीं ब्रह्मांड करंडां भरलें काजळ ।

कीं विशाळ कृष्णकंबळ । मंडप काय उभारिला ॥ ३५ ॥

विगत धवा जेवीं कामिनी । तेवीं न शोभे कदा यामिनी ।

जरी मंडित दिसे उडुगणीं । परी पतिहीन रजनी ते ॥ ३६ ॥

जैसा पंडित गेलिया सभेंतून । मूर्ख जल्पती पाखंडज्ञान ।

जेवीं अस्ता जाता सहस्त्रकिरण । उडुगणें मागें झळकती ॥ ३७ ॥

असो ऐसी निशा दाटली सुबद्ध । अवघा वेळ उपवासी निषाद ।

तों एक सरोवर अगाध । दृष्टीं देखिलें शोधितां ॥ ३८ ॥

अनेक संपत्ती सभाग्यसदनीं । तेवीं सरोवरीं शोभती कुमुदिनी ।

तटीं बिल्ववृक्ष गगनीं । शोभायमान पसरला ॥ ३९ ॥

योगभ्रष्ट कर्मभूमीसी पावती जनन । तेवीं बिल्व डहाळिया गगनींहून ।

भूमीस लागल्या येऊन । माजी रविशशिकिरण न दिसे ॥ ४० ॥

त्यांत तम दाटलें दारुण । माजी बैसला व्याध जाऊन ।

शरासनीं शर लावून । कानाडी ओढोन सावज लक्षी ॥ ४१ ॥

दृष्टीं बिल्वदळें दाटली बहुत । तीं दक्षिणहस्तें खुडोनि टाकीत ।

तों तेथें पद्मर्जहस्तें स्थापित । शिवलिंग दिव्य होतें ॥ ४२ ॥

त्यावरी बिल्वदळें पडत । तेणें संतोषला अपर्णानाथ ।

व्याधासी उपवास जागरण घडत । सायास न करितां अनायासें ॥ ४३ ॥

वाचेसी शिवनामाचा चाळा । हर हर म्हणे वेळोवेळां ।

पापक्षय होत चालिला । पूजन स्मरण सर्व घडलें ॥ ४४ ॥

एक याम झालिया रजनी । तों जलपानालागीं एक हरिणी ।

आली तेथें ते गर्भिणी । परम सुकुमार तेजस्वी ॥ ४५ ॥

व्याध तिणें लक्षिला दुरुन । कृतांतवत परम दारुण ।

आकर्ण ओढिला बाण । देखोनि हरिणी बोलतसे ॥ ४६ ॥

म्हणे महापुरुषा अन्यायाविण । कां मजवरी लाविला बाण ।

मी तव हरिणी आहे गर्भिण । वध तुवां न करावा ॥ ४७ ॥

उदरांत गर्भ सूक्ष्म अज्ञान । वधितां दोष तुज दारुण ।

एक रथभरी जीव वधिता सान । तरी एक बस्त वधियेला ॥ ४८ ॥

शत बस्त वधितां एक । वृषभहत्येचें पातक ।

शत वृषभ तैं गोहत्या देख । घडली शास्त्र वदतसे ॥ ४९ ॥

शत गोहत्येचें पातक पूर्ण । एक वधिता होय ब्राह्मण ।

शत ब्रह्महत्येचें पातक जाण । एक स्त्री वधिलिया ॥ ५० ॥

शत स्त्रियांहूनि अधिक । एक गुरुहत्येचे पातक ।

त्याहूनि शतगुणी देख । एक गर्भिणी वधिलिया ॥ ५१ ॥

तरी अन्याय नसतां ये अवसरीं । मज मारिसी कां वनांतरीं ।

व्याध म्हणे कुटुंब घरीं । उपवास वाट पहात ॥ ५२ ॥

मीही आजी निराहार । अन्न नाहींच अणुमात्र । 

परी मृगी होऊनि सुंदर । गोष्टी वदसी शास्त्रींच्या ॥ ५३ ॥

मज आश्र्चर्य वाटतें पोटीं । नराऐशा सांगसी गोष्टी ।

तिज देखोनियां दृष्टीं । दया हृदयीं उपजतसे ॥ ५४ ॥

पूर्वी तूं होतीस कोण । तुज एवढें ज्ञान कोठून ।

तूं विशाळनेत्री रुपलावण्य । सर्व वर्तमान मज सांगे ॥ ५५ ॥

मृगी म्हणे ते अवसरीं । पूर्वी मंथन करितां क्षीर सागरीं ।

चतुर्दश रत्नें काढिलीं सुरासुरीं । महाप्रयत्नेंकरुनियां ॥ ५६ ॥

त्यांमाजी मी रंभा चतुर । मज देखोनि भुलती सुरवर ।

नाना तपें आचरोनि अपार । तपस्वी पावती आम्हांतें ॥ ५७ ॥

म्यां नयनकटाक्षजाळें पसरुन । बांधिले निर्जरांचें मनमीन । 

माझिया अंगसुवास वेधून । मुनिभ्रमर धांवती ॥ ५८ ॥

माझें गायन ऐकावया सुरंग । सुधापानीं धांवती कुरंग ।

मी भोगीं स्वर्गीचे दिव्य भोग । स्वरुपें न मानी कोणासी ॥ ५९ ॥

मद अंगीं चढला बहुत । शिवभजन टाकिलें समस्त ।

शिवरात्री सोमवार प्रदोषव्रत । शिवार्चन सांडिलें म्यां ॥ ६० ॥

सोडोनियां सुधापान । करुं लागलें मद्यप्राशन ।

हिरण्यनामा दैत्य दारुण । सुर सोडोनि रतलें त्यासीं ॥ ६१ ॥

ऐसा लोटला काळ अपार । मृगयेसी गेला तो असुर ।

त्या दुष्टासंगे अपर्णावर- । भजनपूजन विसरलें ॥ ६२ ॥

मनासी ऐसें वाटलें पूर्ण । असुर गेला मृगयेलागुन । 

इतुक्यांत घ्यावें शिवदर्शन । म्हणोनि गेलें कैलासा ॥ ६३ ॥

मज देखतां हिमनगजामात । परम क्षोभोनि शाप देत ।

तूं परम पापिणी यथार्थ । मृगी होई मृत्युलोकीं ॥ ६४ ॥

तुझ्या सख्या दोघीजणी । त्या होतील तुजसवें हरिणी ।

हिरण्य असुर माझिये भजनीं । असावध सर्वदा ॥ ६५ ॥

तोही मृग होऊनि सत्य । तुम्हांसींचि होईल रत ।

ऐक व्याधा सावचित्त । मग म्यां शिव प्रार्थिला ॥ ६६ ॥

हे पंचवदना विरुपाक्षा । सच्चिदानंदा कर्माध्यक्षा । 

दक्षमखदळणा सर्वसाक्षा । उःशाप देईं आम्हांतें ॥ ६७ ॥

भोळा चक्रवर्ती दयाळ । उःशाप वदला पयःफेनधवल ।

द्वादश वर्षें भरतां तात्काळ । पावाल माझिया पदातें ॥ ६८ ॥

मग आम्हीं मृगयोनीं । जन्मलों ये कर्मअवनीं ।

मी गर्भिणी आहें हरिणी । प्रसूतकाळ समीप असे ॥ ६९ ॥

तरी मी आपुल्या स्वस्थळा जाऊन । सत्वर येतें गर्भ ठेवून ।

मग तूं सुखें घेईं प्राण । सत्य वचन हें माझें ॥ ७० ॥

ऐसी मृगी बोलिली सावचित्त । त्यावरी तो व्याध काय बोलत ।

तूं गोड बोलसी यथार्थ । परी विश्र्वास मज न वाटे ॥ ७१ ॥

नानापरी असत्य बोलोन । करावें शरीराचें संरक्षण ।

हें प्राणीमात्रासी आहे ज्ञान । तरी तूं शपथ वदे आतां ॥ ७२ ॥

महत्पापें उच्चारुन । शपथ वदें यथार्थ पूर्ण ।

यावरी ते हरिणी दीनवदन । वाहत आण ऐका ते ॥ ७३ ॥

ब्राह्मणकुळीं उपजोन । जो न करी वेदशास्त्राध्यन । 

सत्यशौचवर्जित संध्याहीन । माझें शिरीं पातक तें ॥ ७४ ॥

एक वेदविक्रय करिती पूर्ण । कृतघ्न परपीडक नावडे भजन ।

एक दानासी करिती विघ्न । गुरु निंदाश्रवण एक करिती ॥ ७५ ॥

रमावरउमावरांची निंदा । त्या पापाची मज होय आपदा ।

दान दिधलें जें ब्रह्मवृंदा । हिरोनी घेती माघारें ॥ ७६ ॥

एक यतिनिंदा करिती । एक शास्त्रें पहाती द्वैत निर्मिती ।

नाना भ्रष्टमार्ग आचरती । स्वधर्म आपुला सांडोनियां ॥ ७७ ॥

देवालयामाजी जाऊनी । हरिकथापुराणश्रवणीं ।

जे बैसती विडा घेउनी । ते कोडी होती पापिये ॥ ७८ ॥

जे देवळांत करिती स्त्रीसंभोग । कीं स्त्रीभ्रतारांसी करिती वियोग ।

ते नपुसंक होऊनि अभाग्य । उपजती या जन्मीं ॥ ७९ ॥

वर्मकर्में निंदा करीत । तो जगपुरीषभक्षक काग होत ।

शिष्यांसी विद्या असोनि न सांगत । तो पिंगळा होत निर्धारें ॥ ८० ॥

अनुचित प्रतिग्रह ब्राह्मण घेती । त्यानिमित्तें गंडमाळा होती ।

परक्षेत्रींच्या गाई वळूनि आणिती । ते अल्पायुषी होती या जन्मीं ॥ ८१ ॥

जो राजा करी प्रजापीडण । तो या जन्मीं व्याघ्र कां सर्प होय दारुण ।

वृथा करी साधुछळण । निर्वंश पूर्ण होय त्याचा ॥ ८२ ॥

स्त्रिया व्रतनेम करीत । भ्रतारासी अव्हेरीत । 

धनधान्य असोनि वंचित । त्या वाघुळा होती या जन्मीं ॥ ८३ ॥

पुरुष कुरुप म्हणोनियां त्यागिती । त्या या जन्मीं बालविधवा होती ।

तेथेंही जारकर्म करिती । मग त्या होती वारांगना ॥ ८४ ॥

ज्या भ्रतारासी निर्भर्सिती । त्या दासी किंवा कुलटा होती ।

सेवक स्वामीचा द्रोह करिती । ते जन्मा येती श्र्वानाच्या ॥ ८५ ॥

सेवकापासूनि सेवा घेऊन । त्याचें जो न दे वेतन ।

तो अत्यंत भिकारी होऊन । दारोदारीं हिंडतसे ॥ ८६ ॥

स्त्रीपुरुष गुज बोलतां । जो जाऊनि ऐके तत्वतां ।

त्याची स्त्री दुरावे हिंडतां । अन्न न मिळे तयातें ॥ ८७ ॥

जे जारणमारण करिती । ते भूत प्रेत पिशाच होती ।

यती उपवासें पीडिती । त्यांतें दुष्काळ जन्मवरी ॥ ८८ ॥

स्त्री रजस्वला होऊनी । गृही वावरे जे पापिणी ।

पूर्वज रुधिरीं पडती पतनीं । त्या गृही देव पितृगण न येती ॥ ८९ ॥

जे देवाच्या दिपाचें तेल नेती । ते या जन्मीं निपुत्रिक होती ।

ज्या रांधितां अन्न चोरोनी भक्षिती । त्या मार्जारी होती या जन्मीं ॥ ९० ॥

ब्राह्मणांसी कदन्न घालून । आपण भक्षिती षड्रसपक्वान्न ।

त्यांचे गर्भ पडती गळोन । आपुलिया कर्मवशें ॥ ९१ ॥

जो मातापित्यांसी शिणवीत । तो ये जन्मीं मर्कट होत ।

सासूश्र्वशुरां स्नुषा गांजित । तरी बाळक न वांचे तियेचें ॥ ९२ ॥

मृगी म्हणे व्याधालागून । जरी मी न ये परतोन ।

तरी ही महत्पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत ॥ ९३ ॥

हे मिथ्या गोष्ट होय साचार । तरी घडो शिवपूजेचा अपहार ।

ऐसी शपथ ऐकतां निर्धार । व्याध शंकला मानसीं ॥ ९४ ॥

म्हणे पतिव्रते जाई आतां । सत्वर येईं निशा सरतां ।

हरिणी म्हणे शिवपदासी तत्वतां । पुण्यवंता जाशील ॥ ९५ ॥

उदकपान करुनि वेगीं । निजाश्रमा गेली ते कुरंगी ।

इकडे व्याध दक्षिणभागीं । टाकी बिल्वदळें खुडूनियां ॥ ९६ ॥

दोन प्रहर झाली यामिनी । द्वितीय पूजा शिवें मानुनी ।

अर्धपाप जळालें मुळींहुनी । सप्तजन्मींचें तेधवा ॥ ९७ ॥

नामीं आवड जडली पूर्ण । व्याध करी शिवस्मरण ।

मृगीमुखें ऐकिलें निरुपण । सहज जागरण घडलें तया ॥९८ ॥

तों दुसरी हरिणी अकस्मात । पातली तेथें तृषाक्रांत ।

व्याधें बाण ओढितां त्वरित । करुणा भाकी हरिणी ते ॥ ९९ ॥

म्हणे व्याधा ऐक ये समयीं । मज कामानळें पीडीलें पाहीं ।

पतीसी भोग देईनि लवलाही । परतोनि येतें सत्वर ॥ १०० ॥

व्याध आश्र्चर्य करी मनांत । म्हणे शपथ बोलोनि जाई त्वरित।

धन्य तुमचें जीवित्व । सर्व शास्त्रार्थ ठाउका ॥ १०१ ॥

चापी तडाग सरोवर । जो पतित मोडी देवागार ।

गुरुनिंदक मद्यपानीं दुराचार । तीं पापें समग्र मस्तकीं माझ्या ॥ १०२ ॥

महाक्षत्रिय आपण म्हणवित । समरांगणीं मागें पळत ।

वृत्ति हरी सीमा लोटित । ग्रंथ निंदित महापुरुषांचे ॥ १०३ ॥

वेदशास्त्रांची निंदा करी । संतभक्तांसीं द्वेष धरी ।

हरिहर चरित्रें अव्हेरी । माझें शिरीं तीं पापें ॥ १०४ ॥

धनधान्य असोनि पाहीं । पतीलागीं शिणवी म्हणे नाहीं ।

पति सांडोनि निजे परगृहीं । तीं पापें माझिया माथां ॥ १०५ ॥

पुत्र स्नुषा सन्मार्ग वर्ततां । त्यांसी व्यर्थचि गांजिती जे न पाहता ।

ते कुरुप होती तत्वतां । हिंडतां भिक्षा न मिळेचि ॥ १०६ ॥

बंधुबंधु जे वैर करिती । ते या जन्मीं मत्स्य होती ।

गुरुचें उणें जे पाहती । त्यांची संपत्ती दग्ध होय ॥ १०७ ॥

जे मार्गस्थांचीं वस्त्रें हरिती । ते अतिशूद्र प्रेतवस्त्रें पांघरती ।

आम्ही तपस्वी म्हणोनियां अनाचार करिती । ते घुले होती मोकाट ॥ १०८ ॥

दासी स्वामी सेवा न करी । ती ये जन्मीं होय मगरी ।

जो कन्या विक्रय करी । हिंसक योनीं निपजे तो ॥ १०९ ॥

स्त्री भ्रताराची सेवा करीत । तीस जो व्यर्थचि गांजित ।

त्याचा गृहभंग होत । जन्मजन्मांतरीं न सुटे ॥ ११० ॥

ब्राह्मण करी रसविक्रय । घेतां देतां मद्यपी होय ।

जो ब्रह्मवृंदा अपमानिताहे । तो होय ब्रह्मराक्षस ॥ १११ ॥

एकें उपकार केला । जो नष्ट नाठवी त्याला ।

तो कृतघ्न जंत झाला । पूर्वकर्में जाणिजे ॥ ११२ ॥

विप्र श्राद्धीं जेवुनी । स्त्रीभोग करी ते दिनीं ।

तो श्र्वानसूकरयोनीं । उपजेल निःसंशयें ॥ ११३ ॥

व्यवहारी दहांत बैसोन । खोटी साक्ष देई गर्जोन ।

पूर्वज नरकीं पावती पतन । असत्य साक्ष देतांचि ॥ ११४ ॥

दोघी स्त्रिया करुन । एकीचेंच राखी जो मन ।

तो गोचिड होय जाण । सारमेय शरीरीं ॥ ११५ ॥

पूर्वजन्मीं कोंडी उदक । त्याचा मळमूत्र निरोध देख ।

करितां साधुनिंदा आवश्यक । सत्वर दंत भग्न होती ॥ ११६ ॥

देवालयीं करी भोजन । तरी ये ज्मीं होय क्षीण ।

पृथ्वीपतीची निंदा करितां जाण । उदरीं मंदाग्नि होय पैं ॥ ११७ ॥

ग्रहणसमयीं करी भोजन । त्यासी पित्तरोग होय दारुण ।

परबाळें विकी परदेशीं नेऊन । तरी सर्वांगी कुष्ट भरे ॥ ११८ ॥

जी स्त्री करी गर्भपातन । ती उपजे वंध्या होऊन ।

देवालय टाकी पाडोन । तरी अंगभंग होय त्याचा ॥ ११९ ॥

अपराधाविण स्त्रीसी गांजिताहे । त्याचें ये जन्मीं एक अंग जाये ।

ब्राह्मणाचे अन्न हरिती पापिये । त्यांचा वंश न वाढे कधीं ॥ १२० ॥

गुरु संत माता पिता । त्यांसी होय जो निर्भत्सिता ।

तरी वाचा जाय त्तवतां । अडखळे बोलतां क्षणक्षणां ॥ १२१ ॥

जो ब्राह्मणांसी दंड भारी । त्यासी व्याधितिडका लागती शरीरीं ।

जो संतांसी वादविवाद करी । दीर्घ दंत होती त्याचे ॥ १२२ ॥

देवद्वारींचे तरुवर । अश्र्वत्थादि वृक्ष साचार ।

तोडितां पांगुळ होय निर्धार । भिक्षा न मिळे हिंडता ॥ १२३ ॥

जो सूतकान्न भक्षित । त्याचे उदरी नाना रोग होत ।

आपणचि परिमळद्रव्य भोगी समस्त । तरी दुर्गंधी सर्वांगीं ॥ १२४ ॥

ब्राह्मणाचे ऋण न देतां । तरी बाळपणीं मृत्यु पावे पिता ।

जलवृक्षछाया मोडितां । तरी एकही स्थळ न मिळे त्यातें ॥ १२५ ॥

ब्राह्मणासी आशा लावून । चाळवी नेदी कदा दान ।

तो ये जन्मी अन्न अन्न । करीत हिंडे घरोघरीं ॥ १२६ ॥

जो पुत्रद्वेष करीत । आणि दरिद्रियाचें लग्न मोडित ।

तरी स्त्रीसी सल राहे पोटांत । वंध्या निश्र्चित संसारीं ॥ १२७ ॥

जेणें ब्राह्मण बांधिले निग्रहून । त्यासी सांडसें तोडी सूर्यनंदन ।

जो नायके कथाग्रंथ पावन । बधिर होय जन्मोजन्मीं ॥ १२८ ॥

जो पीडी मातापितयांस । त्याचा सर्वदा होई कार्यनाश ।

एकासी भजे निंदी सर्व देवांस । तरी एकचि पुत्र होय त्यासी ॥ १२९ ॥

जो चांडाळ गोवध करी । त्यासी मिळे कर्कश नारी ।

वृषभ वधितां निर्धारीं । शतमूर्ख पुत्र होय त्यासी ॥ १३० ॥

उदकतृणेंविण पशु मारीत । तरी मुक्याचि प्रजा होती समस्त ।

जो पतिव्रतेसी भोगूं इच्छित । तरी कुरुप नारी कर्कशा मिळे ॥ १३१ ॥

जो पारधी बहु जीव संहारी । तो फेंपरा होय संसारीं ।

गुरुचा त्याग जो चांडाळ करी । तो उपजतांचि मृत्यु पावे ॥ १३२ ॥

नित्य अथवा रविवारी मुतें रवीसमोर । त्याचे बाळपणीं दंत भग्न केश शुभ्र ।

जे मृत बाळासाठीं रुदती निर्धार । त्यांस हांसतां निपुत्रिक होय ॥ १३३ ॥

हरिणी म्हणे व्याधालागून । मी सत्वर येतें पतीसी भोग देऊन ।

न ये तरी हीं पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत पैं ॥ १३४ ॥

व्याध मनांत शंकोन । म्हणे धन्य धन्य तुमचे ज्ञान ।

सत्वर येईं गृहासी जाऊन । सत्य संपूर्ण सांभाळीं ॥ १३५ ॥

जलपान करुनि वेगीं । आश्रमा गेली ते कुरंगी । 

तो मृगराज तेचि प्रसंगीं । जलपानार्थ पातला ॥ १३६ ॥

व्याधें ओढिला बाण । तों मृग बोले दीनवदन ।

म्हणे माझ्या स्त्रिया पतिव्रता सगुण । त्यांसी पुसोन येतों मी ॥ १३७ ॥

शपथ ऐकें त्वरित । कीर्तन करिती प्रेमळ भक्त । 

तो कथारंग मोडितां विर्वंश होत । पाप सत्य मम माथां ॥ १३८ ॥

ब्रह्मकर्म वेदोक्त । शुद्ध निजांगें आचरत ।

तो अधम नरकीं पडत । परधर्म आचरतां ॥ १३९ ॥

तीर्थयात्रेसी विघ्नें करी । वाटपाडी वस्त्र द्रव्य हरी ।

तरी सर्वांगीं व्रण अघोरीं । नरकीं पडे कल्पपर्यंत ॥ १४० ॥

शास्त्रकोशीं नाहीं प्रमाण । कूटकविता करी क्षुद्र लक्षून ।

हरिती ब्राह्मणांचा मान । तरी संतान तयांचें न वाढे ॥ १४१ ॥

हरिदिनीं शिवदिनीं उपोषण । विधियुक्त न करी द्वादशी पूर्ण ।

तरी हस्त पाद क्षीण । होती त्याचे निर्धारें ॥ १४२ ॥

एक शिवहरीप्रतिमा फोडिती । एक भगवद्भक्तां विघ्नें करिती ।

एक शिवमहिमा उच्छेदिती । नरकीं होती कीटक ते ॥ १४३ ॥

मातृद्रोही त्यासी व्याधी भरे । पितृद्रोही पिशाच विचरे ।

गुरुद्रोही तात्काळ मरे । भूतप्रेतगणीं विचरे तो ॥ १४४ ॥

विप्र आहार बहुत जेविती । त्यांसी जो हांसे दुर्मती ।

त्याचे मुखीं अरोचक्ररोग निश्र्चिती ॥ १४५ ॥

एक गो विक्रय करिती । एक कन्या विक्रय अर्जिती ।

ते नर मार्जार मस्त होती । बाळें भक्षिती आपुलीं ॥ १४६ ॥

जो कन्या भगिनी अभिलाषी । कामदृष्टीं न्याहाळी पतिव्रतेसी । 

प्रमेहरोग होय त्यासी । कीं खडा गुह्यांत दाटत ॥ १४७ ॥

प्रासादभंग लिंगभंग करी । देवांचीं उपकरणें अलंकार चोरी ।

देवप्रतिष्ठा अव्हेरी । पंडुरोग होय ॥ १४८ ॥

एक मित्रद्रोह विश्र्वासघात करिती । मातृपितृहत्या गुरुसी संकटीं पाडिती ।

ब्रह्मवध गोवध न वारिती । अंगी सामर्थ्य असोनियां ॥ १४९ ॥

ब्राह्मण बैसवोनि बाहेरी । उत्तमान्न जेविती गृहांतरीं ।

सोयर्‍यंची प्रार्थना करी । संग्रहणी पोटशूळ होती ॥ १५० ॥

एक कर्मभ्रष्ट पंचयज्ञ न करिती । एकब्राह्मणांची सदनें जाळिती ।

एक दीनासी मार्गी नागविती । एक संतांचा करिती अपमान ॥ १५१ ॥

एक करिती गुरुछळण । एक म्हणती पाहों याचें लक्षण ।

नाना दोष आरोपिती अज्ञान । त्यांचें संतान न वाढे ॥ १५२ ॥

जो सदा पितृद्वेष करी । जो ब्रह्मवृदांसी अव्हेरी ।

शिवकीर्तन ऐकतां त्रासे अंतरी । तरी पितृवीर्य नव्हे तो ॥ १५३ ॥

शिवकीर्तनीं नसे सादर । तरी कर्णमूळरोग निर्धार ।

नसत्याचि गोष्टी जल्पे अपार । तों दर्दुर होय निर्धारें ॥ १५४ ॥

शिवकीर्तन किंवा पुराण श्रवण । तेथें शयन करितां सर्प होय दारुण ।

एक अतिवादक छळक जाण । ते पिशाचयोनी पावती ॥ १५५ ॥

एकां देवार्चनीं वीट येत । ब्राह्मण पूजावया कंटाळत ।

तीर्थप्रसाद अव्हेरीत । त्यांच्या आंखुडती अंगशिरा ॥ १५६ ॥

मृग म्हणे ऐसीं पापें अपार । मम मस्तकीं होईल परम भार ।

मग पारधी म्हणे सत्वर । जाई स्वस्थाना मृगवर्या ॥ १५७ ॥

व्याध शिवनामें गर्जे ते क्षणीं । कंठ सद्गदित अश्रु नयनीं ।

मागुती बिल्वदळें खुडोनी । शिवावरी टाकीतसे ॥ १५८ ॥

चौं प्रहरांच्या पूजा चारी । संपूर्ण झाल्या शिवजागरीं ।

सप्तजन्मींचीं पापें निर्धारीं मुळींहूनी भस्म झालीं ॥ १५९ ॥

तों पूर्वदिशा मुख प्रक्षाळित । सुपर्णाग्रज उदय पावत ।

आरक्तवर्ण शोभा दिसत । तेंचि कुंकुम प्राचीचें ॥ १६० ॥

तों तिसरी मृगी आली अकस्मात । व्याध देखिला कृतांतवत ।

म्हणे मारुं नको मज यथार्थ । बाळासी स्तन देऊनि येतें मी ॥ १६१ ॥

व्याध अत्यंत हर्षभरित । म्हणे ही काय बोलेल शास्त्रार्थ ।

तो ऐकावया म्हणत । शपथ करुनि जाय तूं ॥ १६२ ॥

यावरी मृगी म्हणे व्याधा ऐक । जो तृणदाहक ग्रामदाहक ।    

गो ब्राह्मणांचें कोंडी उदक । क्षयरोग त्यासी न सोडी ॥ १६३ ॥

ब्राह्मणांची सदनें हरिती देख । त्यांचे पूर्वज रौरवीं पडती निःशंक ।

मातृपुत्रां बिघडती एक । स्त्रीपुरुषां बिघड पाडिती ॥ १६४ ॥

देवब्राह्मण देखोन । खालती न करिती कदा मान ।

निंदिती बोलती कठोर वचन । यम कर चरण छेदी तयांचे ॥ १६५ ॥

परवस्तु चोरावया देख । अखंड लाविला असे रोख ।

साधुसन्मानें मानी दुःख । त्यासी नेत्ररोगतिडका न सोडिती ॥ १६६ ॥

पुस्तकचोर ते मुके होती । रत्नचोरांचे नेत्र जाती । 

अत्यंत गर्वी ते महिष होती । पारधी निश्र्चिती श्येनपक्षी ॥ १६७ ॥

भक्तांची जो निंदा करीत । त्याचे मुखीं दुर्गंधी घाणित ।

जो मातापितयांसी ताडित । लुला होत यालागीं ॥ १६८ ॥

जो अत्यंत कृपण । धन न वेंची अणुप्रमाण ।

तो महाभुजंग होऊन । धुसधुसीत बैसे तेथें ॥ १६९ ॥

भिक्षेसी यतीश्र्वर आला । तो जेणें रिता दवडिला ।

शिव त्यावरी जाण कोपला । संतती संपत्ती दग्ध होय ॥ १७० ॥

ब्राह्मण बैसला पात्रावरी । उठवूनि घातला बाहेरी ।

त्याहूनियां दुराचारी । दुसरा कोणी नसे ॥ १७१ ॥

ऐसा धर्माधर्म ऐकोन । पारधी सद्गद बोले वचन ।

स्वस्थळा जाई जलपान करुनियां । बाळासी स्तन देऊन येईं ॥ १७२ ॥ 

ऐसें ऐकोनि मृगी लवलाह्या । गेली जलप्राशन करुनियां । 

बाळें स्तनीं लावूनियां । तृप्त केलीं तियेनें ॥ १७३ ॥

वडील झाली प्रसूत । दुसरी पतीची कामना पुरवीत ।

मृगराज म्हणे आतां त्वरित। जाऊं चला व्याधापासीं ॥ १७४ ॥

मृग पाडसांसहित सर्वही । व्याधापासीं आली लवलाही ।

मृग म्हणे ते समयीं । आधीं मज वधी पारधिया ॥ १७५ ॥

मृगी म्हणे हा नव्हे विधी । आम्हीं जाऊं पतीच्या आधीं ।

पाडसें म्हणती त्रिशुद्धी । आम्हांसी वधीं पारधिया ॥ १७६ ॥

त्यांचीं वचनें ऐकतां ते क्षणीं । व्याध सद्गद झाला मनीं ।

अश्रुधारा लोटल्या नयनीं । लागे चरणीं तयांच्या ॥ १७७ ॥

म्हणे धन्य जिणें माझे झालें । तुमचेनि मुखें निरुपण ऐकिलें ।

बहुतां जन्मींचे पाप जळालें । पावन केले शरीर ॥ १७८ ॥

माता पिता गुरु देव । तु्म्हीच आतां माझे सर्व । 

कैंचा संसार मिथ्या वाच । पुत्रकलत्र सर्व लटकें ॥ १७९ ॥

व्याध बोले प्रेमेंकरुन । आतां कधीं मी शिवपद पावेन ।

तों अकस्मात आलें विमान । शिवगण बैसले त्यावरी ॥ १८० ॥

पंचवदन दशभुज । व्याघ्रांबर नेसलें महाराज ।

अद्भुत तयांचे तेज । दिक्चक्रामाजी न समाये ॥ १८१ ॥

दिव्य वाद्यें वाजविती किन्नर । आलाप करिती विद्याधर ।

दिव्य सुमनांचे संभार । सुरगण स्वयें वर्षती ॥ १८२ ॥

मृगें पावली दिव्य शरीर । व्याध करी साष्टांग नमस्कार ।

मुखें म्हणे जयजय शिव हर हर । तों शरीरभाव पालटला ॥ १८३ ॥

परिसीं झगडतां लोह होय सुवर्ण । तैसा व्याध झाला दशभुज पंचवदन ।

शिवगणीं बहुत प्रार्थून । दिव्य विमानीं बैसविला ॥ १८४ ॥

मृगें पावलीं दिव्य शरीर । तींही विमानीं आरुढली समग्र ।

व्याधाची स्तुति वारंवार । करिती सुरगण सर्वही ॥ १८५ ॥

व्याध नेला शिवपदाप्रती । तारामंडळी मृगें राहती ।

अद्यापि गगनीं झळकती । जन पाहती सर्व डोळां ॥ १८६ ॥

सत्यवतीहृदयरत्नखाणी । रसभरित बोलिला लिंगपुराणीं ।

तें सज्जन ऐकोत दिनरजनीं । ब्रह्मानंदेकरुनियां ॥ १८७ ॥

धन्य ते शिवरात्रीव्रत । श्रवणें पातक दग्ध होत ।

जे हें पठण करिती सावचित्त । धन्य पुण्यवंत नर तेचि ॥ १८८ ॥

सज्जन श्रोते निर्जर सत्य । प्राशन करोत शिवलिलामृत ।

निंदक असुर कुतर्कीं बहुत । त्यांसी प्राप्त कैचें हे ॥ १८९ ॥ 

कैकासनाथ ब्रह्मानंद । तयाचें पदकल्हार सुगंध ।

तेथें श्रीधर अभंग षट्पद । रुंजी घालीत शिवनामें ॥ १९० ॥

शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।

परिसोत सज्जन अखंड । द्वितीयाध्याय गोड हा ॥ १९१ ॥

॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥